Historia użycia grzybów w lecznictwie

Zanim ludzie odkryli aspirynę, antybiotyki czy nowoczesne medycyny, sięgali po to, co oferowała im sama natura. Wśród roślin, zwierząt i minerałów jednym z najbardziej fascynujących składników tradycyjnej medycyny były grzyby. Te tajemnicze organizmy, balansujące na granicy roślin i zwierząt, od wieków budziły ciekawość, respekt, ale i obawy. 

Grzyby znane były jako składnik wspomagający leczenie od czasów starożytnych. W Chinach, tysiące lat temu, Reishi, nazywany “grzybem nieśmiertelności”, był uważany za cudowny środek wzmacniający qi, czyli życiową energię organizmu. Królujący w starożytności cesarze traktowali go jako eliksir życia i wykorzystywali w celu przedłużenia młodości i długowieczności.

Równie ważny w medycynie wschodniej był Shiitake, który był nie tylko smacznym dodatkiem do potraw, ale też ważnym narzędziem w walce z różnego rodzaju dolegliwościami. Wierzyło się, że pomaga on w leczeniu przeziębień, wzmacnia układ odpornościowy i poprawia krążenie krwi.

Nie tylko Azja dostrzegała potencjał leczniczy grzybów. W Europie, na przykład, średniowieczne ziołowe podręczniki często wspominały o nich jako lekarstwie na różne schorzenia. Choć wiele z tych wierzeń opierało się na tradycji i mitach, niektóre z nich znalazły potwierdzenie w nowoczesnej medycynie.

Nauka, postępując nieustannie do przodu, odkryła w wielugatunkach substancje o potencjalnych właściwościach leczniczych. Przykładem jest penicylina, pierwszy antybiotyk, wyizolowany z pleśni Penicillium notatum, który zrewolucjonizował medycynę XX wieku.

Ostatnie dekady przyniosły również fascynację psychodelicznymi grzybami i ich potencjalnym zastosowaniem w psychoterapii. Badania nad psilocybiną wskazują na jej możliwości w leczeniu depresji, lęków czy uzależnień.

Od kiedy grzyby stosuje się we wspomaganiu leczenia?

Grzyby stosowane są we wspomaganiu leczenia od niepamiętnych czasów. Historia ich zastosowania sięga tysięcy lat wstecz i obejmuje wiele kultur na całym świecie.

Jedne z najwcześniejszych zapisków dotyczących zastosowania grzybów w lecznictwie, pochodzą z tradycyjnej medycyny chińskiej (TMC). Gatunki takie jak Lakownica lśniąca (Ganoderma lucidum) i Shiitake (Lentinula edodes), były już opisywane w starożytnych chińskich tekstach medycznych sprzed ponad 2000 lat. W TMC Reishi był ceniony za swoje właściwości wzmacniające układ odpornościowy, wspomagające zdrowie wątroby i poprawiające funkcje serca.

W starożytnym Egipcie hieroglify przedstawiające grzyby były znane i szanowane. Wierzono, że mają one właściwości zdrowotne, choć dokładne zastosowania nie są dokładnie znane.

Również ludy tubylcze Ameryki odkryły interesujące właściwości grzybów. Aztekowie i Majowie, na przykład, używali gatunków psilocybinowych w swoich rytuałach religijnych. Wierzyli, że pozwalają one na komunikację z bogami. Poza tym wierzyli także w ich lecznicze właściwości, zwłaszcza jeśli chodzi o zdrowie psychiczne.

W Europie, w kulturach słowiańskich, chaga stał się popularnym remedium na różne dolegliwości. Rośnie on na drzewach brzozowych i od wieków jest wykorzystywany w tradycyjnych metodach leczenia.

Historia grzybów w medycynie nie byłaby pełna bez wspomnienia o jednym z najważniejszych odkryć w historii medycyny. W 1928 roku Sir Alexander Fleming odkrył penicylinę, antybiotyk produkowany przez grzyb Penicillium notatum. Ta przełomowa chwila nie tylko zrewolucjonizowała leczenie infekcji, ale także otworzyła drzwi do ery antybiotyków, która trwa do dziś.

Wzmianki o wspomaganiu leczenia grzybami w Europie

Grzyby, od dawna cenione w wielu kulturach świata za swoje lecznicze właściwości, w Europie dość długo były traktowane przede wszystkim jako element diety, a nie jako narzędzie terapeutyczne. Wspomaganie leczenia z ich pomocą w Europie ma stosunkowo młodą historię, ale korzenie wykorzystywania tych organizmów w medycynie sięgają starożytności.

W XX wieku, w miarę postępów w dziedzinie mykologii oraz rosnącego zainteresowania medycyny naturalnej, grzyby zaczęto postrzegać w Europie nie tylko jako źródło pożywienia. Badania nad nimi, takimi jak pieczarka, pokazały, że mogą one wpływać korzystnie na układ odpornościowy, pracę wątroby czy poziom cholesterolu.

Już w XIX w. w Polsce zgodnie z tym, co pisze Anna Trojanowska z Instytutu Historii Nauki PAN, pojawiały się wzmianki dotyczące leczniczego ich zastosowania. Niektóre gatunki ze względu na specyficzne właściwości, które im przypisywano, były niezastąpione i cieszyły się uznaniem wśród wtajemniczonych zielarzy, babek i „osób wiedzących”. Wierzenia ludowe w tamtym czasie powstanie grzybów przypisywały samemu Jezusowi i św. Piotrowi. Prawdopodobnie wynikało to z faktu, że w okolicach dnia, w którym przypadało wspomnienie św. apostołów Piotra i Pawła pojawiały się w lasach pierwsze okazy. 

Grzybom przypisywano w tamtym okresie różne magiczne działania m.in. odstraszanie złych duchów czy ochronę przed czarami. Ale wykorzystywano je również do przyziemnych celów: odstraszania insektów, much i pluskiew.

Prawdziwy przełom w postrzeganiu ich jako narzędzia terapeutycznego w Europie przyszedł z odkryciem ich psychodelicznych właściwości. Grzyby psylocybinowe, zostały szeroko zbadane w latach 60. i 70. XX wieku, zwłaszcza w kontekście potencjalnych korzyści w leczeniu depresji, uzależnień czy lęków egzystencjonalnych związanych z chorobami terminalnymi. Choć w pewnym momencie badania te zostały ograniczone z powodów politycznych i społecznych, w XXI wieku nastąpił renesans zainteresowania nimi.

Wzmianki o wspomaganiu leczenia grzybami w Azji 

Historia wykorzystywania grzybów w Azji jest długa i bogata, sięgająca tysięcy lat wstecz. Azjatyckie kultury od dawna doceniały potencjał leczniczy tych organizmów, a ich zastosowanie w tradycyjnych systemach medycyny jest głęboko zakorzenione w kulturze i historii regionu.

Pierwsze wzmianki o wykorzystaniu ich w celach leczniczych znaleźć można w chińskich kronikach, a pochodzą one z czasów dynastii Han, czyli sprzed ok. 2000 lat temu. W tradycyjnej medycynie chińskiej (TMC) odmiany takie jak lakownica lśniąca(Ganoderma lucidum), cordyceps czy shiitake (Lentinula edodes) były opisywane jako posiadające zdolność balansowania energii Qi w ciele, wzmacniania układu odpornościowego oraz przeciwdziałania różnym dolegliwościom.

Japonia również ma długą historię wykorzystywania ich w medycynie. Maitake, na przykład był ceniony za jego zdolność do wspomagania układu odpornościowego i jest nadal stosowany w tradycyjnej medycynie japońskiej.

Korea, z kolei, także korzystała z nich w swojej tradycyjnej medycynie, zwłaszcza w kontekście wzmocnienia energii i witalności. Grzyb Lingzhi (inna nazwa dla reishi) był szczególnie ceniony w koreańskiej medycynie ludowej.

Co ciekawe, w Azji grzyby nie były cenione jedynie za swoje potencjalne właściwości lecznicze. W wielu kulturach były one również symbolem długowieczności i dobrego zdrowia, co odzwierciedlało ich ważną rolę w tradycyjnych praktykach zdrowotnych.

Mykoterapia kiedyś a dziś

Mykoterapia, czyli wykorzystywanie grzybów w celach leczniczych, to praktyka tak stara, jak sama historia ludzkości. Choć dzisiaj postrzegamy ją przez pryzmat zaawansowanych badań i naukowych odkryć, nie zawsze tak było. 

W wielu starożytnych kulturach były one postrzegane jako tajemnicze, magiczne istoty. Były używane nie tylko jako pokarm, ale też jako środki lecznicze, religijne i wróżebne.

W Europie, choć cieszyły się mniejszym uznaniem niż w kulturach wschodnich, były jednak używane w ludowych środkach zaradczych. Odmiana chaga, rosnący na brzozach, był tradycyjnie stosowany w wielu krajach północnej Europy.

Współczesna mykoterapia bazuje na dokładnych badaniach naukowych. Grzyby są analizowane pod kątem składników bioaktywnych, które mogą mieć właściwości lecznicze. Dzisiejsze badania koncentrują się na różnych gatunkach, i ich potencjalnym wpływie na zdrowie ludzkie.

Grzyby są wykorzystywane do wspomagania leczenia szerokiego spektrum schorzeń, od problemów z układem odpornościowym po choroby serca. Dzięki postępowi w technologiach ekstrakcji, składniki bioaktywne są wykorzystywane w suplementach, naparach czy kapsułkach.

Coraz częściej mykoterapia jest integrowana z konwencjonalnymi metodami leczenia, tworząc holistyczne podejście do zdrowia pacjenta.

Rozwój nauki o grzybach – powstanie mykologii

Mykologia to nauka zajmująca się badaniem grzybów. Jej nazwa pochodzi od greckiego słowa “mykes”, co oznacza grzyb, i “logos”, co oznacza naukę. Choć były one obecne na Ziemi od setek milionów lat, mykologia jako oddzielna dziedzina naukowa zaczęła się rozwijać dopiero w XIX wieku.

Dlaczego jest ona  ważna?

Rola ekologiczna: Grzyby odgrywają kluczową rolę w ekosystemie, pełniąc funkcję rozkładaczy. Pomagają w rozkładzie martwej materii organicznej, przekształcając ją w substancje odżywcze, które mogą być ponownie wykorzystane przez rośliny.

Zastosowania medyczne: Jak wspomniano wcześniej, grzyby od dawna są wykorzystywane w medycynie tradycyjnej. Dzięki badaniom w dziedzinie mykologii odkryto wiele leczniczych właściwości, takich jak produkcja antybiotyków.

Kulinarne i przemysłowe zastosowania: Mykologia pomaga w zrozumieniu, jak hodować je na skalę przemysłową, co ma zastosowanie zarówno w gastronomii, jak i w produkcji różnych produktów, takich jak piwo, chleb czy ser.

Wybrane dziedziny mykologii:

Medyczna: Skupia się na rodzajach chorobotwórczych dla ludzi i sposobach ich zwalczania.

Ekologiczna: Bada interakcje między grzybami a ich środowiskiem oraz ich rolę w ekosystemie.

Systematyczna: Zajmuje się klasyfikacją grzybów i badaniem ich ewolucji.