Grzyby lecznicze i grzyby witalne, czyli podstawy mykologii

Przez wieki ludzie wędrowali przez tajemnicze lasy i zagłębiali się w niezbadane światy natury, poszukując darów, które mogłyby leczyć i wzmacniać ich ciała i dusze. 

Podczas tej podróży znaleźli grzyby. 

Choć wielu  kojarzą się głównie z jedzeniem lub toksycznymi przygodami związanych z nieprawidłowym ich spożyciem, ich znaczenie w medycynie i zdrowiu człowieka nie jest tajemnicą dla uczonych. Są one bowiem prawdziwym skarbem natury, pełnym niesamowitych właściwości i cudownych zdolności regeneracyjnych.

Pierwsze wzmianki o przyjmowaniu grzybów jako lekarstwa sięgają baśni i legend starożytnego Wschodu. Opowieści o wyjątkowych właściwościach grzybów przekazywane były z pokolenia na pokolenie. Znawcy grzybów, zwani mykologami, poszukiwali w lesie tych magicznych darów natury, które mogły pomóc w walce z chorobą i przywrócić harmonię organizmu.

Historie o niezwykłych znaleziskach, odkryciach w gęstwinach leśnych, przechodziły z pokolenia na pokolenie. Jednak to, co przez wieki wydawało się magią i legendą, stało się w końcu przedmiotem naukowego badania i fascynującej podróży w świat grzybów.

W laboratoriach na całym świecie mykolodzy pracują nad wyizolowaniem i zrozumieniem substancji czynnych w grzybach oraz ich wpływu na zdrowie. W dzisiejszych czasach, kiedy szukamy naturalnych rozwiązań na wiele schorzeń, grzyby stają się istotnym źródłem inspiracji dla nowoczesnej medycyny.

W ciągu ostatnich dziesięcioleci mykologia stała się obszarem fascynacji naukowych i całej branży medycznej. Wszystko dzięki odkryciom, które potwierdzają, że grzyby lecznicze i grzyby witalne są nie tylko źródłem składników odżywczych, ale także zawierają substancje bioaktywne, które mają pozytywny wpływ na zdrowie człowieka.

Te niepozorne rośliny, które pełnią swoją rolę jako niezbędna część ekosystemu, okazują się mieć silne działanie przeciwzapalne, immunomodulacyjne i antyoksydacyjne. Badania pokazują, że grzyby mogą wspierać układ odpornościowy, obniżać poziom cholesterolu, łagodzić objawy cukrzycy, poprawiać funkcjonowanie mózgu i układu trawiennego. 

Czym są grzyby lecznicze i grzyby witalne?

Grzyby lecznicze, nazywane również grzybami medycznymi lub adaptogennymi, to grzyby, które wykazują właściwości lecznicze i zdrowotne. Są one tradycyjnie używane w medycynie ludowej różnych kultur na całym świecie. Grzyby lecznicze zawierają bioaktywne związki chemiczne, takie jak polisacharydy, terpenoidy, aminokwasy, witaminy i minerały, które mogą mieć korzystny wpływ na ludzkie zdrowie. 

Przykłady grzybów leczniczych:

• Reishi (Ganoderma lucidum)
• Cordyceps (Cordyceps sinensis)
• Maitake (Grifola frondosa)
• Shiitake (Lentinula edodes)
• Chaga (Inonotus obliquus)
• Lion’s Mane (Hericium erinaceus)

Grzyby witalne to zazwyczaj różne gatunki grzybów leczniczych, które są określane jako składniki, które mogą zwiększyć energię, witalność i ogólny stan zdrowia.

Grzyby lecznicze są dobrze zbadane pod kątem ich składników bioaktywnych i właściwości zdrowotnych. Istnieje wiele badań naukowych potwierdzających ich potencjalne korzyści zdrowotne. Grzyby witalne są bardziej ogólnym i marketingowym określeniem, które może obejmować te same gatunki grzybów leczniczych, ale brak jest konkretnej naukowej podstawy dla tego terminu.

Zastosowanie:

Grzyby lecznicze są tradycyjnie wykorzystywane w medycynie naturalnej i alternatywnej jako składniki diety lub suplementy, aby wspierać zdrowie i walkę z różnymi problemami zdrowotnymi. Grzyby witalne  mogą pomóc w zwiększeniu energii, witalności i ogólnego samopoczucia.

Składniki aktywne:

Grzyby lecznicze zawierają konkretne substancje, takie jak polisacharydy i terpenoidy, które są odpowiedzialne za ich właściwości zdrowotne. Grzyby lecznicze są dobrze zbadanymi grzybami, które mają potencjał leczniczy i zdrowotny, podczas gdy grzyby witalne to bardziej ogólna kategoria, która może obejmować te same gatunki. 

Jakie grzyby nazywamy leczniczymi?

Grzyby lecznicze to gatunki grzybów, które wykazują potencjał do korzystnego wpływu na zdrowie ludzi i są stosowane w medycynie naturalnej lub jako suplementy diety ze względu na swoje właściwości zdrowotne. Grzyby te zawierają bioaktywne związki chemiczne, takie jak polisacharydy i terpenoidy, które mogą wspierać układ odpornościowy, zmniejszać stres, poprawiać funkcje mózgu i mieć inne korzyści zdrowotne.

Przykłady grzybów leczniczych: 

1. Reishi czyli lakownica żółta (Ganoderma lucidum):

Jest uważany za “króla grzybów” ze względu na swoje szerokie spektrum korzyści zdrowotnych. Reishi zawiera polisacharydy i triterpenoidy, które mogą pomóc w regulacji układu immunologicznego, zmniejszeniu stresu oraz poprawieniu ogólnego samopoczucia. Jest często używany w tradycyjnej medycynie chińskiej i japońskiej jako adaptogen, pomagając organizmowi radzić sobie z różnymi wyzwaniami zdrowotnymi.

2. Cordyceps (Cordyceps sinensis):

Cordyceps rośnie na gatunkach owadów i jest znany ze swojego potencjału do zwiększenia wydolności fizycznej i poprawy zdolności tlenowej organizmu.

Stosuje się go w celu zwiększenia energii, poprawy funkcji płuc i wsparcia układu odpornościowego.

3. Maitake (Grifola frondosa):

Maitake jest znany ze swojego wpływu na układ immunologiczny. Zawiera maitake-D-fraction, który jest badany ze względu na jego zdolność do wspierania walki organizmu z nowotworami i infekcjami. Może również pomóc w regulacji poziomu cukru we krwi i wspomagać zdrowie serca. 

4. Shiitake (Lentinula edodes):

Shiitake to popularny grzyb spożywany na całym świecie, a także ceniony za swoje właściwości zdrowotne. Zawiera lentinan, który ma potencjał wzmocnienia układu odpornościowego oraz polisacharydy, które mogą pomóc obniżyć poziom cholesterolu.

5. Chaga (Inonotus obliquus):

Chaga rośnie na drzewach, szczególnie na brzozach, i jest bogaty w przeciwutleniacze. Jest badany ze względu na swoje potencjalne działanie, antyoksydacyjne i przeciwzapalne.

6. Lion’s Mane, czyli soplówka jeżowata  (Hericium erinaceus)

Jest znany ze swojego wyjątkowego wyglądu, przypominającego grzybową grzywę lwa. Może wspierać funkcje mózgu i układu nerwowego oraz być używany w celu poprawy pamięci i koncentracji.

7. Agaricus blazei:

Jest znany ze swojego potencjału do wzmocnienia układu immunologicznego i zwalczania infekcji. Badania sugerują, że może pomagać w utrzymaniu równowagi w organizmie.

Jakie grzyby nazywamy witalnymi?

Siłę działania grzybów można wykorzystać zarówno w leczeniu chorób jak i w ogólnej profilaktyce. Zasada „nigdy nie chorować” to cel możliwy do osiągnięcia dzięki unikalnej kompozycji składników aktywnych i metabolitów wtórnych. Grzyby, które zawierają te kompozycje, nazywamy witalnymi. 

Oprócz aminokwasów, enzymów i witamin, w grzybach witalnych obecne są również polisacharydy o wyjątkowych właściwościach. Stabilizują i regulują system odpornościowy i przez to zwiększają wytrzymałość organizmu. Wszystkie grzyby lecznicze są też grzybami witalnymi. 

Do przykładów grzybów uważanych za witalne dodatkowo należą: 

1. Poria cocos:

Poria jest używana w tradycyjnej medycynie chińskiej jako adaptogen, który może pomóc w radzeniu sobie ze stresem i poprawie ogólnego samopoczucia.

2. Turkey Tail (Trametes versicolor):

Turkey Tail jest znany ze swojej różnorodności barw, przypominających pióra indyka.

Zawiera polisacharydy, które są badane ze względu na ich potencjał w zwalczaniu chorób i wspieraniu układu immunologicznego.

3. Tremella fuciformis:

Tremella jest ceniony za swoje właściwości nawilżające skórę i jest czasem stosowany w produktach kosmetycznych. Ma też tradycyjnie zastosowanie w chińskiej medycynie jako środek wspierający zdrowie nerek.

Na co wpływają grzyby lecznicze?

Grzyby lecznicze, od wieków wykorzystywane w medycynie naturalnej, zdobywają coraz większą popularność na całym świecie. Ich wyjątkowe właściwości prozdrowotne sprawiają, że coraz więcej osób po nie sięga. 

Najliczniejszą grupę związków zawartych w ścianie komórkowej grzybów stanowią polisacharydy oraz kompleksy białkowo-cukrowe. Pozostałe biologicznie aktywne substancje występujące w grzybach dzielą się na związki o wysokiej masie cząsteczkowej, głównie ligniny oraz o niskiej masie cząsteczkowej, w tym triterpenoidy i fenole.  

Jednym z najważniejszych aspektów działania grzybów leczniczych jest ich potencjał wzmocnienia układu odpornościowego. Grzyby lecznicze zawierają liczne substancje o działaniu immunomodulującym, które pomagają w walce z infekcjami, bakteriami i wirusami. Mają też zdolność do redukcji stanów zapalnych w organizmie. Badania naukowe potwierdzają, że wiele gatunków grzybów posiada właściwości przeciwzapalne, które mogą być pomocne w leczeniu różnych schorzeń, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów czy choroby autoimmunologiczne. Działanie przeciwzapalne grzybów opiera się głównie na obecności związków chemicznych, zwanych polisacharydami, które regulują układ immunologiczny i łagodzą stany zapalne.

Wiele gatunków grzybów leczniczych uważanych jest także za naturalne adaptogeny. Adaptogeny są substancjami, które pomagają organizmowi dostosować się do różnych sytuacji stresowych i zwiększyć jego odporność na szkodliwe czynniki zewnętrzne. Grzyby lecznicze mają również korzystny wpływ na nasz układ trawienny. Zawarte w nich błonnik i enzymy pomagają w trawieniu pokarmów, poprawiając funkcjonowanie jelit i ułatwiając przyswajanie substancji odżywczych. Dodatkowo niektóre gatunki grzybów takie jak reishi czy shiitake posiadają właściwości oczyszczające organizm z toksyn i wspomagają regenerację wątroby.

Grzyby lecznicze znane są także z właściwości obniżających poziom cholesterolu dzięki obecności beta-glukanów. Badania naukowe wykazały, że niektóre składniki występujące w grzybach mogą również chronić organizm przed rozwojem nowotworów. 

Wsparcie w walce z cholesterolem 

Z uwagi na dużą zawartość błonnika oraz małą zawartość tłuszczu grzyby mogą stanowić element diety przeciwdziałającej miażdżycy. Dodatkowo są one źródłem substancji wykazujących zdolność zmniejszania syntezy cholesterolu LDL oraz triacylogliceroli, nie wpływając na stężenie frakcji HDL. Do takich substancji należą eritadenina wyizolowana z twardziaka jadalnego oraz lowastatyna obecna w gatunkach boczniaka. Eritadenina wykazuje także zdolność zmniejszania produkcji homocysteiny, będącej czynnikiem ryzyka chorób serca. 

W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań nad wpływem grzybów na poziom cholesterolu we krwi. Badanie opublikowane w czasopiśmie “Nutrition Research” w 2015 roku wykazało, że spożycie grzybów Portobello przez 30 dni prowadziło do zmniejszenia poziomów cholesterolu całkowitego i LDL (złego cholesterolu) u osób z nadwagą. W innym badaniu opublikowanym w “The Journal of Nutrition” w 2018 roku udowodniono, że dodatek ekstraktu z grzybów shitake do diety prowadził do znacznego zmniejszenia stężenia cholesterolu całkowitego, LDL oraz triglicerydów u osób z podwyższonym poziomem tych czynników. Badanie, które ukazało się w czasopiśmie “Pharmacological Research” w 2019 roku, wykazało, że spożycie grzybów Reishi przez 12 tygodni prowadziło do znacznego obniżenia poziomu cholesterolu całkowitego u pacjentów z hipercholesterolemią.

Antyoksydacyjne działanie grzybów

Antyoksydacyjne właściwości grzybów są bardzo dobrze udokumentowane. Etanolowe ekstrakty ze 150 gatunków grzybów wykazują aktywność przeciwutleniającą. Potwierdzono antyoksydacyjne działanie ekstraktów z: żagwicy listkowatej, soplówki jeżowatej. Dodatkowo według badania przeprowadzonego w 2018 roku i opublikowanego w “Journal of Agricultural and Food Chemistry”, ekstrakt z grzyba maitake wykazał zdolność do zmniejszenia toksycznego działania rakotwórczego aflatoksyny B1 u myszy, sugerując jego potencjalne działanie antydetoksykacyjne. Inne ciekawe badanie, opublikowane w “Food and Chemical Toxicology” w 2016 roku, sugeruje, że ekstrakt z grzyba shiitake (Lentinula edodes) może wpływać na metabolizm i usuwanie toksyn z organizmu, takich jak benzen czy toluen. Natomiast w jednym z badań, opublikowanym w “Pharmacognosy Research” w 2014 roku, odkryto, że ekstrakt z grzyba reishi (Ganoderma lucidum) wykazywał działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne oraz stymulował proces detoksykacji w organizmie.

Wsparcie przeciwcukrzycowe

Grzyby zawierają substancje o działaniu hipoglikemicznym, w tym polisacharydy i lektyny. Wykazano zdolność do obniżania poziomu glukozy we krwi przez żagwicę listkowatą,  lakownicę lśniącą oraz maczużnika. Udokumentowano działanie hipoglikemiczne czernidłaka kołpakowatego Działanie hipoglikemiczne wykazuje komatyna wyizolowana z kultury płynnej czernidłaka kołpakowatego. Stwierdzono, że czernidłak kołpakowaty działa osłaniająco na komórki trzustki i może być stosowany w zapobieganiu powikłaniom cukrzycowym.

Działanie antywirusowe

W literaturze szeroko opisano antywirusowe działanie ekstraktów z całych grzybów, jak również wyizolowanych z nich związków. Efekt przeciwwirusowy wykazują substancje o małej masie cząsteczkowej, np. triterpeny. W badaniu opublikowanym w czasopiśmie “Virology Journal” w 2012 roku naukowcy przeprowadzili testy in vitro, aby ocenić przeciwwirusowe działanie ekstraktów z lakownicy lśniącej przeciwko wirusowi opryszczki pospolitej. Wyniki pokazały, że ekstrakty z grzyba wykazywały aktywność przeciwwirusową poprzez hamowanie replikacji wirusa.

Inne badanie opublikowane w “Journal of Ethnopharmacology” w 2008 roku sugeruje, że lakownica lśniąca może mieć potencjalne działanie przeciwwirusowe przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu C (HCV). Naukowcy przeprowadzili również eksperymenty in vitro i in vivo, które wykazały, że ekstrakty z grzyba mogą hamować replikację wirusa HCV.

Wsparcie układu trawiennego 

Ekstrakty z grzybów działają ochronnie na wątrobę. Etanolowy ekstrakt z lakownicy lśniącej zawierający trieterpenoidy zapobiegał niszczeniu hepatocytów przez chloroform. Efekt ochronny był związany ze zdolnością wygaszania wolnych rodników w wątrobie Preparat z lakownicy lśniącej zawierający frakcję polisacharydową, testowany w badaniach klinicznych z udziałem pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu B, powodował normalizację poziomu aminotransferaz. 

Właściwości grzybów witalnych

Grzyby witalne, takie jak reishi, cordyceps, maitake, shiitake i chaga, są niezwykle wartościowe ze względu na ich unikalne właściwości prozdrowotne.

Do najważniejszych właściwości wpływających na zdrowie należą: 

1. Wzmocnienie odporności: Grzyby witalne są doskonałym wsparciem dla układu odpornościowego. Zawierają one naturalne związki, takie jak polisacharydy i beta-glukany, które pomagają wzmocnić odporność organizmu i zwalczać infekcje.

2. Regulacja poziomu cukru we krwi: Niektóre grzyby witalne, takie jak maitake, mają zdolność regulowania poziomu cukru we krwi. 

3. Ochrona wątroby: Wiele grzybów witalnych ma właściwości detoksykacyjne i może pomagać chronić wątrobę przed szkodliwymi substancjami. Szczególnie chaga jest znana z tego, że wspiera regenerację wątroby i oczyszczanie organizmu.

4. Poprawa wydolności fizycznej: Grzyby witalne, takie jak cordyceps, są popularne wśród sportowców ze względu na ich zdolność do zwiększania wydolności fizycznej. Mają one pozytywny wpływ na natlenienie tkanek i ułatwiają transport tlenu do mięśni.

5. Łagodzenie stresu: Niektóre grzyby witalne, w tym reishi, mają właściwości adaptogenne, co oznacza, że pomagają organizmowi radzić sobie ze stresem. Mogą one zmniejszać poziom kortyzolu, hormonu stresu, i przyczyniać się do poczucia równowagi i relaksu.

6. Antyoksydacyjne działanie: Grzyby witalne są bogate w antyoksydanty, które neutralizują wolne rodniki i chronią komórki przed uszkodzeniami oksydacyjnymi. To pomaga w zwalczaniu procesów starzenia i utrzymaniu dobrego stanu zdrowia.

7. Wsparcie układu nerwowego: Niektóre badania sugerują, że grzyby witalne mogą mieć korzystny wpływ na funkcje poznawcze i zdolności umysłowe. Są one bogate w związki chemiczne, takie jak ergotioneina i hericenony, które mogą wspierać zdrowie mózgu i zapobiegać degeneracji neuronalnej.

Które grzyby są najzdrowsze?

Jest wiele zdrowych grzybów. Najzdrowsze jednak to te, które posiadają największą ilość składników odżywczych i właściwości prozdrowotnych. 

Te oceniane jako najzdrowsze to:

• Grzyby shiitake: Znane ze swoich właściwości immunostymulujących. Są bogate w białko, witaminy B, C, D i minerały, takie jak żelazo i cynk.
•  Grzyby maitake: Zawierają beta-glukan, który wspiera układ odpornościowy. Mają również m.in. właściwości przeciwzapalne.
•  Grzyby reishi: Znane jako “grzyby długowieczności”, mają mocne właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Pomagają również w regulacji poziomu cukru we krwi i poprawie funkcji wątroby.
• Grzyby portobello: Są dobrym źródłem białka, błonnika i składników mineralnych, takich jak potas, fosfor i selen. Mają również niską zawartość tłuszczu i są bogate w antyoksydanty.
• Grzyby białe: Zawierają witaminę D, jod, potas i kwas foliowy. Znane są również ze swojej zdolności do wspierania zdrowia serca i obniżania poziomu cholesterolu.