Grzyby trujące – 10 najczęściej spotykanych trujących gatunków w Polsce i na świecie

W lasach, łąkach i wilgotnych zakamarkach naszej planety, wśród zieleni i śpiewu ptaków, kryje się tajemniczy i niezwykły świat. Potrafi on jednocześnie fascynować i przerażać. Ten świat to grzyby – te, które kryją w sobie potężną moc trucizny. 

Przyjmuje się, że na świecie jest około 100 gatunków grzybów śmiertelnie trujących dla ludzi, a wiele z nich można znaleźć również w Polsce. Są to organizmy, które od zawsze intrygowały i inspirowały człowieka, a zarazem budziły respekt i strach.

Nie każdy trujący grzyb jest jednak wrogiem człowieka. Niektóre z nich, choć mogą być śmiertelnie niebezpieczne, są również cennym źródłem substancji, które w odpowiednich dawkach i warunkach mogą służyć do celów medycznych, badawczych, a nawet jako psychodeliki, otwierać drzwi do innych wymiarów percepcji i świadomości.

Czy można je nazwać dobrymi albo złymi? Nie. Te tajemnicze stworzenia są po prostu odbiciem natury w jej najbardziej nieokiełznanym wydaniu, a naszym zadaniem jest zrozumienie ich, a nie ocenianie.

W jaki sposób grzyby mogą powodować zatrucie?

Grzyby trujące mogą wywierać różne negatywne skutki na ludzkie zdrowie, wpływając na różne organy i systemy.

Mogą powodować problemy z układem trawiennym, takie jak nudności, wymioty i biegunka. Badanie opublikowane w „Journal of Toxicology” (2018) zidentyfikowało pewne toksyny grzybowe jako odpowiedzialne za uszkodzenia błony śluzowej żołądka.

Niektóre trujące gatunki, takie jak Amanita phalloides, mogą prowadzić do poważnego uszkodzenia wątroby. Toksyny takie jak alfa-amanityna hamują polimerazę RNA, co prowadzi do zatrzymania biosyntezy białek. Badania przeprowadzone przez uniwersytet w Zurychu (2016) wykazały, że te toksyny mogą prowadzić do ostrej niewydolności wątroby.

Grzyby z rodzaju Cortinarius mogą wywoływać niewydolność nerek poprzez zespół orellanianiny. Badanie przeprowadzone przez University of Washington (2019) wykazało, że toksyny te prowadzą do ostrego uszkodzenia kanalików nerkowych.

Grzyby, takie jak muchomor plamisty (Amanita pantherina), zawierają substancje, które mogą wpływać na układ nerwowy. Badanie opublikowane w „NeuroToxicology” (2015) omawia, jak muskaryna i inne substancje mogą prowadzić do zaburzeń, takich jak drgawki, halucynacje i dezorientacja.

Niektóre z nich mogą wpływać również na układ sercowo-naczyniowy. Badanie opublikowane w „Journal of Medical Mycology” (2017) zbadało wpływ pewnych toksyn grzybowych na serce, identyfikując mechanizmy, które mogą prowadzić do arytmii i innych zaburzeń serca.

Trujące odmiany wpływają na różne organy i systemy organizmu człowieka. Badania na ten temat pomagają zrozumieć mechanizmy działania tych toksyn i potencjalne ryzyko związane ze spożywaniem nieznanych lub podejrzanych grzybów.

Grzyby trujące a grzyby śmiertelnie trujące

Rodzaje powodujące zatrucie to określenie odnoszące się do gatunków grzybów, które zawierają substancje toksyczne lub trujące dla ludzi, lub zwierząt. Te substancje mogą powodować różne objawy, od lekkich dolegliwości żołądkowych po poważne zatrucia, a nawet śmierć.

Zatrucie grzybami może nastąpić w wyniku spożycia grzybów dziko rosnących, które są mylone z jadalnymi odmianami. Niektóre gatunki najbardziej trujące są śmiertelnie niebezpieczne, jak np. muchomor sromotnikowy, czy muchomor czerwony podczas gdy inne mogą wywoływać mniej poważne, ale nadal nieprzyjemne objawy.

Substancje toksyczne mogą wpływać na różne układy organizmu, takie jak układ nerwowy, pokarmowy, czy nerkowy. Dlatego też identyfikacja i spożywanie dziko rosnących grzybów powinny być pozostawione osobom z odpowiednią wiedzą i doświadczeniem.

Warto dodać, że niektóre grzyby, które są trujące dla ludzi, mogą być jadalne dla niektórych gatunków zwierząt, i na odwrót. Ponadto toksyczność niektórych grzybów może się różnić w zależności od warunków wzrostu, wieku grzybów i innych czynników.

Grzyby śmiertelnie trujące to szczególna kategoria, która zawiera substancje toksyczne zdolne do wywołania poważnych zatruć prowadzących do śmierci. Te grzyby zawierają jady i toksyny, które mogą powodować  uszkodzenia narządów jak wątroba i nerki, lub prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń układu nerwowego.

Przykładem takiego grzyba jest muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides), który zawiera toksyny takie jak amanityna, zdolne do powodowania ostrego uszkodzenia wątroby i nerek, co może prowadzić do śmierci bez odpowiedniego leczenia. Zatrucie grzybami śmiertelnie trującymi wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. 

Trujące i grzyby śmiertelnie trujące to dwie kategorie, które można różnicować głównie na podstawie nasilenia i rodzaju toksyczności. Oto najważniejsze różnice:

Stopień toksyczności

Mogą wywołać objawy zatrucia o różnym stopniu nasilenia, od lekkich dolegliwości żołądkowych po poważne uszkodzenia narządów, ale niekoniecznie prowadzące do śmierci.

Grzyby śmiertelnie trujące: Zawierają substancje, które mogą powodować poważne, często nieodwracalne uszkodzenia narządów wewnętrznych, prowadzące do śmierci bez natychmiastowej interwencji medycznej.

Rodzaj toksyn

Mogą zawierać różne toksyny, które wywołują różnorodne objawy, takie jak nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, zawroty głowy, halucynacje itp.

Grzyby śmiertelnie trujące: Zawierają specyficzne, wysoce toksyczne substancje, takie jak amanityna w muchomorze sromotnikowym, które atakują kluczowe narządy, takie jak wątroba i nerki, i mogą prowadzić do śmierci.

Leczenie i rokowania:

W większości przypadków zatrucie gatunkami trującymi można leczyć przez objawowe leczenie i wsparcie, a pacjent może w pełni wyzdrowieć.

Grzyby śmiertelnie trujące: Wymagają natychmiastowej interwencji medycznej, takiej jak hospitalizacja, leczenie przeciwdotykowe i inne środki wsparcia życia. Rokowania mogą być niepewne, nawet z odpowiednim leczeniem.

W skrócie różnica między grzybami trującymi a śmiertelnie trującymi leży głównie w stopniu i rodzaju toksyczności oraz potencjalnych konsekwencjach zatrucia. Wszystkie grzyby śmiertelnie trujące są  trującymi, ale nie wszystkie gatunki trujące są śmiertelnie trujące.

10 najbardziej trujących grzybów spotykanych w Polsce

Od gęstych lasów po wilgotne łąki, w Polsce występuje bogata paleta grzybów, z których większość jest nie tylko piękna wizualnie, ale też smaczna i odżywcza. Dla miłośników grzybobrania, Polska jest prawdziwym rajem, gdzie zbieranie i spożywanie tych leśnych przysmaków stało się częścią narodowej tradycji. Co ciekawe, spośród setek różnorodnych gatunków grzybów występujących w Polsce, jedynie około 10 z nich jest klasyfikowanych jako trujące.

Muchomor sromotnikowy

Muchomor sromotnikowy występuje głównie od lipca do października, choć w niektórych warunkach może pojawić się wcześniej lub później. Ten grzyb jest typowy dla lasów liściastych i mieszanych, często rośnie w bliskości dębów, buków czy grabów. Może także pojawić się w parkach i ogrodach, gdzie są drzewa liściaste.

Muchomor sromotnikowy jest często mylony z gatunkami jadalnymi, takimi jak pieczarka polna. Podobieństwo to może prowadzić do tragicznych pomyłek podczas zbierania grzybów. 

Muchomor sromotnikowy posiada charakterystyczną zielonkawo-oliwkową kapelusz o średnicy od 5 do 15 cm. Blaszki są białe, a trzon często ma pierścień oraz bulwiastą podstawę. Istotne jest zwrócenie uwagi na zielonkawą barwę kapelusza, która jest jednym z głównych odróżniających go cech.

Każdy grzybiarz powinien nauczyć się rozpoznawać ten gatunek i zawsze być ostrożnym, zwłaszcza gdy zbiera grzyby podobne do pieczarki polnej. 

Dla początkujących grzybiarzy dobrą praktyką jest unikanie zbierania grzybów o zielonkawym odcieniu kapelusza.

Muchomor jadowity

Ten dosyć rzadki w naszych lasach trujący grzyb pojawia się głównie w miesiącach letnich i jesiennych, od czerwca do października. Muchomor jadowity preferuje wilgotne, chłodne lasy iglaste, choć może również występować w lasach liściastych. Jest często spotykany wśród sosen i świerków. Muchomor jadowity może być mylony z różnymi gatunkami pieczarek, w tym z pieczarką leśną, co może prowadzić do niebezpiecznych pomyłek.

Charakteryzuje się białym, gładkim kapeluszem o średnicy od 5 do 10 cm, białymi blaszkami, a także białym trzonem z widocznym pierścieniem. Bulwiasta podstawa trzonu i brak innych kolorów są kluczowymi oznakami muchomora jadowitego.

Rozpoznawanie muchomora jadowitego wymaga uwagi i wiedzy. Podczas grzybobrania, zwłaszcza w lasach iglastych, warto unikać białych grzybów z bulwiastą podstawą trzonu, jeśli nie jest się pewnym ich identyfikacji. 

Strzępiak ceglasty

Strzępiak ceglasty jest grzybem, który często występuje w lasach liściastych i mieszanych w całej Polsce. Można go również znaleźć wśród opadłych liści i na próchniejącym drewnie. Może być mylony z jadalnym strzępiakiem nadzianym (Hypholoma capnoides). Różnice między nimi są subtelne i mogą być trudne do dostrzeżenia dla nieświadomego grzybiarza.

Żeby uniknąć pomyłki, warto zwrócić uwagę na charakterystyczny ceglasty lub czerwonobrązowy kolor kapelusza i stosunkowo jasne blaszki. 

Strzępiak ceglasty jest często spotykany w klastrach, zwłaszcza na próchniejącym drewnie. Chociaż nie jest uważany za śmiertelnie trujący, spożycie może prowadzić do nieprzyjemnych objawów, takich jak nudności i wymioty.

Niektóre źródła klasyfikują strzępiaka ceglastego jako zdatnego do spożycia, ale jego smak jest często opisywany jako nieprzyjemny, dlatego nie jest zalecany do spożycia.

Wieruszka zatokowata

Wieruszka zatokowata jest grzybem, który można znaleźć głównie w lasach liściastych i iglastych w Polsce. Często rośnie wśród traw, na łąkach, oraz w bliskości różnych drzew, takich jak dęby czy sosny. Ten grzyb może być mylony z niektórymi jadalnymi gatunkami wieruszek, co sprawia, że identyfikacja może być nieco skomplikowana.

Rozpoznanie wieruszki zatokowatej wymaga zwrócenia uwagi na niektóre charakterystyczne cechy, takie jak jasnobrązowy kapelusz o średnicy od 5 do 10 cm oraz białawe do kremowych blaszek. Trzon może być pokryty białymi włókienkami, a zapach jest często opisywany jako nieprzyjemny.

Wieruszka zatokowata nie jest śmiertelnie trująca, ale spożycie może prowadzić do poważnych objawów żołądkowych, takich jak bóle brzucha, nudności i wymioty.

Jest to grzyb saprofityczny, co oznacza, że ​​żywi się martwą materią organiczną.

Zapach wieruszki zatokowatej jest często opisywany jako bardzo specyficzny i nieprzyjemny, co może pomóc w jej identyfikacji.

Maślanka wiązkowa

To trujący grzyb, który swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznemu występowaniu w wiązkach, często u podstawy drzew. Zwykle można go spotkać od lipca do października w lasach liściastych. 

Maślanka wiązkowa świeci w ciemności, co jest rzadką cechą wśród grzybów. Jej spożycie może prowadzić do objawów żołądkowych, dlatego zaleca się ostrożność i weryfikację grzybów z doświadczonym grzybiarzem lub za pomocą rzetelnego przewodnika.

Muchomor plamisty

Muchomor plamisty (Amanita pantherina) to trujący grzyb, który zyskał swoją nazwę od charakterystycznych plam na swoim kapeluszu. Zwykle pojawia się od czerwca do października, głównie w lasach liściastych i mieszanych, często w towarzystwie dębów i buków.

Muchomor plamisty może być mylony z niektórymi jadalnymi gatunkami muchomorów, takimi jak muchomor czerwieniejący, co może prowadzić do poważnych pomyłek. Wyróżnia się jednak swoim brązowym kapeluszem z białymi plamami i białym trzonem z pierścieniem.

Aby uniknąć tego niebezpiecznego gatunku, warto zwrócić uwagę na te charakterystyczne cechy oraz unikać zbierania muchomorów, jeśli nie jest się ekspertem. Spożycie muchomora plamistego może prowadzić do objawów podobnych do zatrucia muchomorem sromotnikowym, w tym halucynacje i zaburzenia równowagi.

Muchomor plamisty zawiera podobne toksyny do muchomora sromotnikowego, takie jak muscymol, co wyjaśnia jego psychoaktywne właściwości. Jest to gatunek zarówno piękny, jak i niebezpieczny, który fascynuje i przyciąga uwagę, ale zdecydowanie należy go unikać podczas grzybobrania.

Lejkówka jadowita

Lejkówka jadowita (Cortinarius rubellus) to groźnie trujący grzyb, który pojawia się od późnego lata do wczesnej jesieni. Preferuje lasy iglaste, ale można go znaleźć również w lasach liściastych, szczególnie w wilgotnych i cienistych miejscach.

Niestety, lejkówka jadowita może być mylona z niektórymi jadalnymi gatunkami lejkówek, co sprawia, że jest szczególnie niebezpieczna dla grzybiarzy. Charakteryzuje się pomarańczowobrązowym kapeluszem w kształcie lejka i jasnobrązowym trzonem.

Spożycie lejkówki jadowitej może prowadzić do poważnych uszkodzeń nerek, a objawy zatrucia często pojawiają się dopiero po kilku dniach od spożycia, co może utrudnić leczenie.

Lejkówka jadowita jest jednym z najbardziej toksycznych grzybów w Europie. Jej trujące substancje mogą prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń nerek i wątroby. Jest to gatunek, który pięknie się prezentuje, ale którego unikanie jest absolutnie konieczne dla bezpieczeństwa każdego, kto zbiera grzyby.

Hełmówka obrzeżona

Hełmówka obrzeżona (Galerina marginata) to trujący gatunek grzyba, często spotykany od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Preferuje wilgotne środowiska i często rośnie na próchniejącym drewnie w lasach liściastych i mieszanych.

Niewielka hełmówka może być mylona z niektórymi podobnymi gatunkami grzybów, zdatnych do spożycia, rosnących na drewnie, co czyni ją szczególnie zdradliwą. Charakteryzuje się kapeluszem w kolorze od jasnobrązowego do cynamonowego z charakterystycznym obrzeżeniem i stosunkowo cienkim trzonem.

Hełmówka obrzeżona zawiera te same toksyny co śmiertelnie trujący muchomor sromotnikowy, takie jak amanityna. Chociaż jest mała i niepozorna, jest równie niebezpieczna, a jej spożycie może prowadzić do poważnych, nawet śmiertelnych konsekwencji. 

Piestrzenica kasztanowata

Piestrzenica kasztanowata (Tricholoma castaneum) to tajemniczy i intrygujący grzyb, który zasługuje na szczególną uwagę. Często można ją znaleźć od późnego lata do jesieni w lasach iglastych i mieszanych, zwłaszcza w towarzystwie sosny.

Wygląd piestrzenicy kasztanowatej może wprowadzić w błąd, ponieważ jest bardzo podobna do niektórych jadalnych gatunków grzybów, jak choćby pieprznik jadalny. Jej brązowy kapelusz z włókienkami i biały trzon tworzą wygląd, który może być łatwo pomylony z innymi gatunkami.

Chociaż piestrzenica kasztanowata nie jest uważana za śmiertelnie trującą, jej spożycie może prowadzić do nieprzyjemnych objawów żołądkowych. Piestrzenica kasztanowata należy do rodziny Tricholoma, która jest znana ze swojej różnorodności i bogactwa gatunków. Co ciekawe, niektóre badania sugerują, że gatunek ten może wykazywać właściwości antybakteryjne, choć wymaga to dalszych badań. Jest to przykład tego, jak grzyby, nawet te unikane przez grzybiarzy, mogą kryć w sobie fascynujące tajemnice i potencjał naukowy.

Zasłonak brodaty

Zasłonak brodaty (Cortinarius traganus) to gatunek, który swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznemu “brodawczastemu” wyglądowi na trzonie. Jego sezon to głównie późne lato i jesień, a ulubionym miejscem występowania są lasy liściaste i mieszane.

Kremowy kapelusz i trzon z wyraźnymi włóknistymi wyrostkami tworzą wygląd, który może być mylony z niektórymi spożywczymi gatunkami zasłonaków. 

Podobnie jak i inne opisane gatunki grzybów nie jest uważany za śmiertelnie trujący. Zasłonak brodaty jest znany z niezwykle nieprzyjemnego zapachu, który przypomina zapach chloru lub jodyny. Ten specyficzny zapach może pomóc w rozpoznaniu grzyba na etapie grzybobrania. 

Czy grzyby trujące mają inny smak niż jadalne?

Rodzaje zawierające różne substancje toksyczne, mogą wywoływać spektrum efektów biologicznych, począwszy od dyskomfortu żołądkowego, aż po śmierć. 

Mechanizmy toksyczne i intensywność ich działania są różnorodne, co komplikuje próby klasyfikacji tych organizmów wyłącznie na podstawie właściwości organoleptycznych.

Grzyby trujące nie prezentują jednolitej charakterystyki smakowej. Niektóre mogą mieć wyrazisty gorzki smak, podczas gdy inne nie różnią się smakiem od ich nietrujących odpowiedników.

Znacząca część jest morfologicznie i sensorycznie podobna do jadalnych, co prowadzi do potencjalnej pomyłki w identyfikacji. Niektóre grzyby trujące, jak na przykład muchomor sromotnikowy, są znane z gorzkiego smaku. Jednak nie wszystkie trujące grzyby mają wyraźny gorzki smak.

Odpowiadając na pytanie, czy grzyby trujące mają inny smak niż jadalne, trzeba jednoznacznie stwierdzić, że różnica smaku między trującymi a nietrującymi nie jest zasadniczym ani niezawodnym kryterium rozróżnienia.

Niektóre trujące grzyby  mogą nawet smakować wyjątkowo dobrze. Ze względu na ogromną różnorodność gatunków trudno jest  formułować jednoznaczne reguły dotyczące ich smaku.

Nawet próba skosztowania grzyba, jeśli nie jest się pewnym jego jadalności, może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Jak poznać czy grzyb jest jadalny?

Grzybobranie to popularne zajęcie wśród wielu miłośników natury, ale odróżnienie grzybów zdatnych do jedzenia od trujących może być skomplikowanym zadaniem. Poniżej kilka wskazówek, które mogą pomóc w zidentyfikowaniu nietrujących grzybów. Warto jednak pamiętać, że jeśli nie jest się pewnym, lepiej pozostawić grzyb w miejscu, gdzie się znajduje.

Kształt i cechy charakterystyczne

Jadalne grzyby często mają określone cechy, takie jak konkretny kształt kapelusza, trzonu czy blaszek. Na przykład, kształt kapelusza może być wklęsły, wypukły, płaski lub dzwonkowaty, a każdy z tych kształtów może wskazywać na różne rodzaje grzybów.

Kolory

Kolor jest jednym z najbardziej zauważalnych aspektów grzyba, ale może być mylący, ponieważ różne gatunki mogą mieć podobne kolory. Ważne jest, aby nie opierać się wyłącznie na kolorze przy identyfikacji grzyba.

Blaszki

Blaszki to struktury pod kapeluszem grzyba, które mogą dostarczyć cennych informacji. Mogą być one różne w zależności od gatunku – gęste lub rzadkie, wolne od trzonu czy do niego przyrośnięte. Na przykład, blaszki białawego koloru, ściśle upakowane, mogą świadczyć o grzybach jadalnych, takich jak pieczarka.

Miejsce występowania

Niektóre jadalne grzyby rosną tylko w określonych miejscach i warunkach. Informacja o tym, gdzie znaleziono grzyb, może być kluczowa w jego identyfikacji.

Porównanie z przewodnikami i aplikacjami

Dobrym pomysłem jest korzystanie z przewodników grzybowych lub specjalistycznych aplikacji mobilnych, które zawierają zdjęcia i opisy różnych gatunków. Mogą one pomóc w porównaniu i identyfikacji grzyba.

Należy zawsze pamiętać, że wiele trujących grzybów jest podobnych do jadalnych i łatwo je pomylić. Najlepszym wyjściem może być skonsultowanie się z doświadczonym grzybiarzem lub ekspertem w dziedzinie mykologii.